4 3 2 1 - Paul Auster

Uitgegeven bij Faber & Faber

880 blz.  

4 3 2 1 is een roman over Archie Ferguson, een joodse jongen die in 1947 in New York geboren wordt. We volgen zijn jeugd en zijn zoektocht naar volwassenheid in de jaren vijftig en zestig. En Auster doet dat op een heel bijzondere manier: hij laat Archie tegelijkertijd vier mogelijke levens leiden, vier verhaallijnen die aantonen hoe het toeval ons leven bepaalt. 

Wat een boek! Ik heb genoten van deze dikke turf. Toch was  het geen makkelijke lectuur, verwarrend eigenlijk: hoe zat dat nu met oom Lew? Zat die niet in de gevangenis? En pa Ferguson, had je niet net gelezen dat hij omgekomen was in een brand maar nu lees je dat hij hertrouwd is? Je hebt in het begin dan ook voortdurend de neiging om  terug te bladeren. Ik zou zeggen, niet doen, gewoon doorlezen.  Je wordt zo ondergedompeld in de sfeer van het na-oorlogse Amerika,  van New York en zijn voorsteden dat de verschillen tussen de 4 Archies er niet zo veel toe doen. En naarmate de roman vordert wordt alles duidelijker en loopt de roman naar een vrij logische conclusie. En dan valt die bizarre titel ook helemaal op zijn plaats, het laatste puzzelstukje.  

Zo'n krachttoer vraagt natuurlijk om veel pagina's, en dat is het enige minpuntje dat ik zie.  Want al  verlopen de levens van de Archies verschillend, de historische context blijft natuurlijk dezelfde, zodat je x keer leest over het moment waarop JF Kennedy doodgeschoten wordt, x keer over het Vietnam-debacle en ga zo maar door. Vooral  de studentenopstanden van 1968 aan Columbia University worden naar mijn gevoel te erg uitgesponnen. 

Daarom geef ik de roman net geen 5 sterren.

★★★★1/2

De ondraaglijke blankheid van het bestaan - Marianne Thamm

Met een voorwoord van Tom Lanoye
Vertaald door Ronnie Boley
Uitgegeven bij Nieuw Amsterdam
352 blz.

Nog maar net had ik Neurie als je de woorden niet kent* uit (van Bianca Marais), of alweer een ander boek met Zuid-Afrika als achtergrond kwam op mijn weg. Toen ik zag dat Tom Lanoye er het voorwoord voor geschreven heeft, wist ik al dat dit iets bijzonders zou worden.

Onderzoeksjournaliste Marianne Thamm groeide op in in Pretoria in de hoogtijdagen van het apartheidsregime. Midden hun overwegend Afrikaner buren was het gezin Thamm toch wel een buitenbeentje. Haar moeder was een ongeletterde Portugese communiste op de vlucht voor het regime  van Salazar en haar vader een Duitse nazi-krijgsgevangene.  Op aandringen van Tom Lanoye, die haar de vrouw van zijn leven noemt, schreef Marianne Thamm haar memoires neer. Daarbij gaat het evenzeer over haar eigen rebelse strijd thuis als over de groeiende onrust op straat en in de townships. Op haar werk ontpopt Thamm zich tot een kritische journaliste en actieve lesbo-militante en thuis probeert ze haar vader tot duidelijkheid te dwingen over zijn verleden. Georg Thamm voelt zich vanuit zijn oude nazi-verleden prima in zijn sas  in het Zuid-Afrika van  Hendrik Verwoerd en P.W. Botha.  Met de vrijlating van Mandela en later zijn verkiezing, raakt Zuid-Afrika in een stroomversnelling en de nieuwe vrijheden zullen ook het leven van Marianne en haar vader grondig veranderen. Daarom vind ik de originele titel Hitler, Verwoerd, Mandela and me. A memoir of sorts misschien wel minder poëtisch dan de Nederlandse vertaling, maar zeker zo interessant. Het gedachtegoed van deze figuren is bepalend geweest voor het leven van Marianne en haar ouders. 

Er zijn veel redenen om dit boek te lezen, maar het mooiste in dit boek vind ik de zoektocht naar liefde tussen Marianne en haar vader, een zeer moeizaam proces dat pas met de adoptie van twee zwarte dochtertjes een wending ten goede krijgt. 

Een absolute aanrader!

★★★★1/2

*https://www.goodreads.com/book/show/40094100-neurie-als-je-de-woorden-niet-kent

The Lovely Bones - Anne Sebold

Uitgegeven bij Picador, Kindle Editions
348 blz. 
Ned editie: De wijde hemel, De Bezige Bij


“Inside the snow globe on my father's desk, there was a penguin wearing a red-and-white-striped scarf. When I was little my father would pull me into his lap and reach for the snow globe. He would turn it over, letting all the snow collect on the top, then quickly invert it. The two of us watched the snow fall gently around the penguin. The penguin was alone in there, I thought, and I worried for him. When I told my father this, he said, "Don't worry, Susie; he has a nice life. He's trapped in a perfect world.” 

Prachtig beeld dat de sfeer van deze roman voor mij perfect vat. Want dat is Susie Salmon's situatie: gevangen in een perfecte wereld. Maar hoe perfect kan een wereld zijn als je daar eigenlijk niet wil zijn, en beseft dat je er nooit meer wegkomt. Het vat mooi samen hoe Susie Salmon zich voelt in haar hemel. Als ze 14 is wordt Susie brutaal vermoord. Dat vertelt ze zelf, vanuit haar hemel,  en dat is de originele en overtuigende insteek voor deze roman.  Ze kijkt hoe  haar ouders en zus en broer omgaan met hun verdriet, hoopt keihard dat  ze de dader zullen ontmaskeren, is ongelukkig - ja, ongelukkig - in de hemel omdat ze het leven op aarde nog niet kan loslaten. En ondertussen komt een hele waaier aan mooie thema's aan bod: zussen, ouder-kindrelaties, vriendschap,  liefde,  ...

Mooi, ontroerend mooi en tegelijkertijd grappig. 

★★★★

Spiegel - Cara Delevingne met Rowan Coleman

Vertaald door Erica Disco
Uitgegeven bij Harper en Collins
352 blz.

Soms komt een boek je aanwaaien uit volstrekt niet-literaire hoek. En als je de auteur googelt kom je uit bij model, actrice, zangeres, schrijfster. Ik dacht al dat de naam mij bekend voorkwam. Dan kan je twee dingen doen: of je legt het vanuit vastgeroeste vooroordelen  naast je neer, of je leest net als ik het boek. En je bent aangenaam verrast. Meer dan aangenaam verrast. 

Spiegel is een verhaal over vier Londense tieners wiens leven door elkaar geschud wordt als een van hen plots verdwijnt. Zelfmoord,  zegt de politie.   Of is er meer aan de hand?   Delevingne schetst een heel geloofwaardig beeld van de jongerencultuur aan een Londense comprehensive. Ik heb dit boek graag gelezen, vooral als een eerlijke coming-of-age. De zoektocht naar een eigen identiteit, en dat in extreme omstandigheden, staat garant voor puur leesplezier.  Echte thrillerfans zullen op de plot wel wat aan te merken hebben. Het is waar, ik had ook behoorlijk snel een vermoeden van de dader,  maar het is toch een van de  boeken uit mijn recente leesgeschiedenis waarvoor ik alles liet liggen om toch maar door te kunnen lezen. Indien geen volle 4 sterren, dan toch zeker 3,5 waard.

★★★1/2

Annie Proulx – Schorshuiden

Vertaald door Regina Willemse
Uitgegeven bij De Geus, Amsterdam
790 blz

Wat een onderneming! In meer dan 700 pagina's volgt Proulx de nakomelingen van de  boskappers Rene Sels en Charles Duquet over meer dan 3 eeuwen. De boodschap is duidelijk: het ongebreidelde kappen is  een ecologische tijdbom. 

Proulx schrijft meeslepend, maar  na  500 bladzijden kantelde mijn leesplezier:  teveel nieuwe namen naarmate de families zich vertakken. En in feite voorspelbaar: telkens weer denkt de mens dat de wouden eindeloos zijn en wordt er driftig gekapt.  Enfin, een zekere boom-moeheid dus.

★★★1/2

Nachttrein naar Lissabon - Pascal Mercier

Vertaald door Gerda Meijerink
Uitgegeven bij Wereldbibliotheek
414 blz

Nachttrein naar Lissabon is een van de zeldzame boeken die ik nog in papieren versie heb gekocht.  Ik lees al een hele tijd vooral op mijn e-reader, en hoewel ik  telkens netjes betaal voor mijn e-boeken, voelt dat toch niet helemaal als kopen. Voor Nachttrein naar Lissabon heb ik met plezier een uitzondering gemaakt, want het is echt een pareltje om te koesteren.

Het uitgangspunt sprak mij al aan.  Op een dag verlaat de leraar klassieke talen Raimond Gregorius zonder boe of ba zijn klaslokaal, om er nooit meer terug te keren. De aanleiding was een boek dat hij  in handen gekregen had, een boek van de Portugese arts Prado. Geïntrigeerd vertrekt hij nog dezelfde nacht naar Lissabon, op zoek naar sporen van Prado in Lissabon. Van een radicale keuze gesproken. 

In Lissabon probeert Gregorius  in de voetstappen van Prado te lopen. Zo ontmoet Gregorius personages die nog getuigen zijn van het Portugal  onder Alcazar, van voor de Anjerrevolutie dus.  Die houden het verhaal op gang en zijn op zichzelf al interessant genoeg. En tussen al die ontmoetingen door  krijg je  fragmenten uit het - zeer filosofische - werk van Prado te lezen. Daar zit denkvoer in! En naarmate de zoektocht naar Prado  vordert, krijg je ook meer en meer het gevoel dat Gregorius in zijn zoektocht naar Prado, vooral zichzelf tegenkomt. De misschien wel boekengeleerde, maar absoluut niet streetwise Gregorius, is me in al zijn stunteligheid erg dierbaar geworden. En ook dat is een boeiende leeservaring. 

Een aanrader dus, maar met enig voorbehoud. Wie alleen maar naar de finish raast, zal voorbijvliegen aan wat je in, en ook tussen, de regels leest. Een intense maar noodzakelijk trage leeservaring. 

★★★★★

Wat het hart verwoest - John Boyne

Uitgegeven bij Meulenhoff
Vertaald door Jan Pieter van der Sterre en Reintje Ghoos  
608 blz.

Wat het hart verwoest is het verhaal van Cyril Avery, die in 1945 in Ierland geboren wordt. Zijn moeder staat hem af aan een welgesteld echtpaar, die hem er keer op keer aan herinneren dat hij geen echte Avery is. Geen wonder dat Cyril moeite heeft met het vinden van een eigen identiteit. 

Daar zijn nog andere redenen voor, want  het katholieke na-oorlogse Ierland blinkt niet meteen uit in verdraagzaamheid voor wie net even anders is. 

Cyril's levensverhaal wordt een prachtige tocht door de veranderende wereld in de tweede helft van de twintigste eeuw, van Ierland over Amsterdam tot New-York en terug naar Ierland.  Waar zijn vorige Ierse roman De grote stilte het vooral had over de hypocrisie van de katholieke kerk inzake kindermisbruik, focust Boyne  nu op de problematische geschiedenis èn emancipatie van homoseksuelen. De katholieke kerk komt er ook hier niet goed uit. Indrukwekkend. En het is ook nog eens een mooie ode aan de liefde, hoe pijnlijk de zoektocht soms ook moge zijn. 

★★★★

Peachez, een romance - Ilja Leonard Pfeijffer

Uitgegeven bij Arbeiderspers
174 blz.

Ik heb best wel genoten van de lectuur van  Peachez, een romance.  Wie mij een beetje kent, zal dat niet zo verwonderlijk vinden, want ik ben nu eenmaal een trouwe fan van Pfeijffer. Toch is Peachez een heel ander soort roman dan La Superba bijvoorbeeld. Anders en tegelijkertijd toch weer helemaal Pfeijffer.

In Peachez wordt een professor klassieke talen net voor zijn pensioen tot over zijn oren verliefd op Sarah, die hij via e-mail heeft leren kennen.  Sarah blijkt in werkelijkheid een pornomodel te zijn maar ook deze ontluisterende ontdekking kan hem niet deren. Berust niet elke liefde trouwens op een fantasie en is het daarom niet minder liefde? De wereldvreemde professor maakt gekke sprongen en het loopt niet goed af met hem. Dat weten we meteen al uit de eerste pagina's van het boek, waarin de ik-persoon ons meedeelt dat hij zijn verhaal opschrijft vanuit de gevangenis van Buenos Aires. Zo, als je ontevreden bent over deze mini-spoiler, moet je dus bij Pfeijffer verhaal halen. 

Hopelijk wil je toch nog doorlezen. Want Peachez  is grandioos geschreven. De verliefde professor trekt alle stijlregisters  open om de liefde van zijn leven te bezingen, met erudiete volzinnen  en Latijnse citaten, knipogen naar alle clichés uit de amoureuze lyriek, kortom een feest om te lezen.  Misschien ietwat bombastisch, of zelfs wat aanstellerig,  ware het niet dat je achter de  doordravende professor ook de ironiserende Pfeijffer hoort.  

Zo kom ik terug bij mijn uitgangspunt. Deze roman lijkt op het eerste gezicht inhoudelijk in niets op vorig werk van Pfeijffer. Hier geen indringende beschrijving van de achtergrond. Er wordt wel wat gegoocheld met straatnamen, maar die zijn van een fictieve stad. Geen semi-autobiografische elementen. Dat ook Ilja Leonard Pfeijffer een professor klassieke talen was, is alleen van belang  voor de stijl en het erudiete niveau van het boek. Wie dus op zoek is naar een vervolg op La Superba komt bedrogen uit.  De hoofdpersonages, hoewel geënt op een waargebeurd verhaal, zijn best grappig, maar dienen toch vooral als uithangborden voor wat Pfeijffer wil vertellen over de liefde, over de illusie van liefde en alle andere manieren waarop mensen zichzelf een rad voor de ogen draaien.   

En toch is Peachez, een romance  ook helemaal Pfeijffer. Want het verhaal over de internetfraude past uitstekend in Pfeijffers fascinatie voor het spel van fictie vs realiteit, een thema dat ook al in La Superba zat. Ook helemaal Pfeijffer is het spel met de taal. Ik kan het niet beter zeggen dan Hans van Willigenburg: "Ilja Leonard Pfeijffer beschikt over het vrij zeldzame talent om, zeker in zijn proza, de ene zin volkomen logisch op de andere te laten volgen. Als je ‘instapt’ in zijn boeken is het alsof je een hogesnelheidstrein betreedt die vanzelf op gang komt en het enige dat je als lezer vervolgens hoeft te doen is te gaan zitten en van het uitzicht genieten."  Zo wordt een ogenschijnlijk banaal verhaal over catfishing een stilistisch pareltje met filosofische ondertoon. 

★★★★

The Virgin Suicides - Jeffrey Eugenides

Uitgegeven bij Harper Collins
260 blz.

The Virgin Suicides  kennen de  meesten onder ons van de gelijknamige film van Sofia Coppola (1999).  De scènes die ik mij nu nog herinner, roepen  jaren later nog altijd een sfeer van bevreemding op. 

Voor wie niet vertrouwd is met de plot, nog even heel kort: vijf dochters uit een enkel (streng religieus) gezin plegen in de tijdspanne van 15 maanden zelfmoord. Jaren later beschrijven hun buurjongens hoe ze de Lisbon meisjes al die tijd observeerden, en dat kijken staat voor het kijken van een hele gemeenschap, een typisch Amerikaanse suburb. Dit collectieve vertellersperspectief vind je ook terug in het boek. Het maakt dat de lezer ook eerder afstandelijk gebiologeerd meekijkt, eerder dan echt geschokt te zijn door de tragische gebeurtenissen, die bijna niet eens echt tragisch aanvoelen, maar soms heel luchtig en bijna hilarisch aandoen. Soms lijkt het alsof het omhakken van de zieke bomen langs de voortuintjes meer emotie teweegbrengt dan de dood van de meisjes. 

Toen ik het boek net uit had, wist ik niet meteen of ik dit nu  een goed boek vond. Toch had ik het probleemloos uitgelezen, en het bleef toch wel rondspoken in mijn hoofd. Maar de connectie met de personages kwam er niet. Je  blijft met veel vragen zitten,  net als de buurjongens toentertijd. Waarom? En zoals je al vermoedt, echte antwoorden komen er niet, hoogstens een gissing. Wat blijft hangen is een impressie van een  kleinsteedse gemeenschap met zijn kleine kantjes, met de capaciteit tot vreselijke dingen in een schijnbaar lieflijke omgeving van goed onderhouden gazonnetjes, heel Amerikaans en tegelijkertijd heel universeel herkenbaar. Bevreemdend dus, en daardoor ook wel fascinerend.

★★★

Sapiens - Yuval Noah Harari

Vertaald door Inge Pieters
Uitgegeven bij Thomas Rap
410 blz.

Sapiens verscheen in 2014 en staat ondertussen nog steeds op de bestsellerlijsten. Ik wilde ook wel eens weten wat Harari zo speciaal maakt, rijkelijk laat dus, want ondertussen heeft hij al een vervolg uit, Homo Deus. 

Het boek schetst 70.000 jaar Sapiens geschiedenis: de cognitieve revolutie (deel 1), de agrarische revolutie (deel 2), de eenwording van de mensheid (deel 3) en de wetenschappelijke inclusief industriële revolutie (deel 4).

Ik was vooral geboeid door het eerste deel over de cognitieve revolutie, die aan de basis lag van het ontstaan van homo sapiens. En aanvankelijk vond ik zijn theorieën over hoe de mens  zichzelf het leven moeilijker maakte door met landbouw te beginnen best interessant. Maar daarna kwam de auteur zeer drammerig over op mij en ik vond het steeds moeilijker om gefocust te blijven. Ik acht mezelf niet voldoende wetenschappelijk geschoold of belezen om te oordelen of de auteur met zijn ideeën volledig de speculatieve toer opgaat of dat  zijn theorieën ook ruim gedragen worden in de wetenschappelijke wereld. Ik heb het nog wel uitgelezen, maar zal zeker niet beginnen aan de opvolger Homo Deus.

★★1/2

Wees onzichtbaar - Murat Isik

Uitgegeven bij Ambo/Anthos
597 blz.

In het oog springende titel al, om mee te beginnen.  De vlotte schrijfstijl van Isik  en het ijzersterke verhaal zorgen  voor de rest.  Dit is een roman die indruk maakt. 

Wees onzichtbaar is het verhaal van een jonge  Turkse (*) immigrant Metin, die op 5-jarige leeftijd met zijn ouders via Duitsland naar Nederland komt. Uiteindelijk komt hij  terecht in een van de hoge flatgebouwen van de Bijlmermeer, een zeer ambitieus en vooruitstrevend woonconcept was, geïnspireerd door oa. Le Corbusier, een modelwijk eigenlijk. 

* Metin noemt zichzelf eerder Zaza, een minderheidsgroep in Turkije. 

Bijlmerflats, dan denken wij onmiddellijk aan de Bijlmerramp: op 4 oktober 1992 crashte een Boeing-747 vrachtvliegtuig van de Israëlische maatschappij El Al op twee flatgebouwen van de Bijlmermeer, met officieel 43 doden als gevolg.  

Toch is het niet die vliegtuigramp die het leven van de  jonge Metin  overho, op haalt. Zijn parcours is gewoon lastig over de hele lijn. Op het thuisfront is er zijn vader, met wie meestal geen huis te houden valt.   En op school is het knokken om overeind te blijven. Wees onzichtbaar is dan ook op de eerste plaats een ontroerend mooie coming-of-ageroman. En die levert schitterende  karakters af, de onberekenbare vader, de moeder die elke dag een beetje weerbaarder en mondiger wordt. De leraars, de klasgenoten, de buurtjongens: schitterende portretten zijn het, stuk voor stuk. 

En dat je dat alles ziet gebeuren tegen de achtergrond van de Bijlmermeer, dat  maakt het nog specialer. Wat een modelwijk had moeten worden, wordt heel snel een kankerplek, een toevluchtsoord voor junkies en krakers. Die verloedering van een hele wijk is evengoed het onderwerp van deze roman. 

Wie bang is om in deze roman  alleen maar doffe ellende tegen te komen, kan ik geruststellen.  Murat Isik laat in zijn roman ook voldoende ruimte voor de mooie momenten.  Een aanrader, met deze kleine bedenking: je leest Wees onzichtbaar vooral voor het verhaal en de personages en niet voor de stijl. Die is   vlekkeloos vlot, maar springt er ook nergens bovenuit. 

★★★★1/2

BewarenBewaren

Never let me go - Kazuo Ishiguro

Uitgegeven bij Vintage Books
272 blz.

Never Let Me Go is een mooie psychologische roman over vriendschap.  Het is het verhaal van Kathy, die terugkijkt op haar leven en dat van haar beste vrienden Ruth en Tommy. Ze begint haar verhaal als ze werkt als verzorgster in een revalidatiekliniek, waar Ruth verblijft na een orgaandonatie.  Ishiguro ( die we natuurlijk kennen van The remains of the Day) houdt zijn verhaal opzettelijk vrij vaag. Als lezer vermoed je veel, maar duurt het wel een tijd voor je precies weet wat er zo speciaal is aan Tommy, Ruth en Kathy en de andere kinderen die samen met hen in de kostschool van Hailsham opgegroeid zijn. Wat wel snel duidelijk is, dat de jongeren in Hailsham klaargemaakt worden voor een missie in de toekomst. En ook zij krijgen niet meteen het hele verhaal te horen.  Omdat ze zo afgezonderd leven, afgeschermd eigenlijk, beleven ze alles ook met een zekere afstand.  Alsof ze alles wat hen overkomt toch altijd al wat meer relativeren, in het licht van wat zal komen... Zo voelt de lectuur van het boek ook aan: alsof er een filter voor je leeslens zit.   

De roman biedt zeker veel stof voor discussie. Met zijn science fiction randje is het ook wel een ideeënroman, die het waarschijnlijk erg goed doet in Engelse klaslokalen. Mijn (Engelse) versie van het boek had alvast een bijlage voor GCSE English Literature, een soort eindexamen voor secundaire scholen. 

Toch heb ik de roman vooral geapprecieerd omdat het zo mooi over vriendschap gaat. Over trouw en verraad, over verlies en solidariteit, over verbondenheid en eenzaamheid. 

Een aanrader.

★★★★

De roman uit 2005 is in het Nederlands uitgegeven als Laat me nooit alleen en is ook verfilmd, met in de hoofdrollen  Carey Mulligan, Keira Knightley en Andrew Garfield. De naam Kazuo Ishiguro kennen we natuurlijk van The Remains of the Day.