Pagina's

zondag 22 februari 2015

Ik kom terug - Adriaan van Dis

Uitgegeven bij Atlas Contact
256 blz.

Schrijvers en hun moeders, het geeft soms vonken in de literatuur. Na Sprakeloos van Tom Lanoye en Gestameld Liedboek van Erwin Mortier, heeft ook Adriaan van Dis zijn moederroman uit. Ik kom terug ligt weer helemaal in de traditie van de Indië-romans Nathan Sid, Indische Duinen en Familieziek
Aan trauma's geen gebrek in deze grotendeels autobiografische roman. Zijn excentrieke moeder kleurde al van jongsaf buiten de lijntjes: ze trouwde met een Indische (lees: gekleurde) militair en volgde hem naar de tropen. Hij sneuvelt daar in de oorlog, terwijl  zijn moeder  met zijn zusjes  in de Jappenkampen  terechtkomen. Na de bevrijding keert ze  terug naar Nederland, met een nieuwe man, de vader van Adriaan, en met haar Indische kist.   In die kist bewaart zijn moeder haar verleden, haar geheimen. En om dat onverwerkte verleden draait Ik kom terug. Niet voor niets kiest de schrijver ervoor zijn roman te beginnen met een vechtscène:  de jonge Adriaan vecht - letterlijk - met zijn moeder om de sleutel van de kist.  Zoals meestal trekt hij aan het kortste eind. Pas  wanneer zijn moeder op het einde van haar leven hulpbehoevend wordt, lijkt hij antwoorden te zullen vinden. Ze komt over de brug met haar verhaal, in ruil voor zijn hulp bij haar dood. 
Terwijl ze hem met mondjesmaat haar verhaal voert, krijgt de lezer ook een beter beeld van de moeilijke jeugd in dit disfunctionele gezin, met een vader die steeds verder de waanzin in gaat en een moeder die zich terugtrekt in een esoterische wereld met vreemde praktijken. 
Ik heb deze roman  geboeid gelezen,  maar een beetje van op afstand. Dat lag misschien aan de stijl: de korte hoofdstukjes maken de roman erg fragmentarisch. Dat past ook wel bij de manier waarop Adriaan in de roman aan zijn informatie geraakt.   Maar het haalt soms wel de schwung uit het verhaal. En dat het hoofdpersonage op zijn relatie met zijn moeder, en onrechtstreeks ook met zijn vader, terugkijkt vanuit een volwassen perspectief, zorgt voor meer analyse. En dat gaat een beetje ten koste van de empathie. Wie nog niets van Van Dis gelezen heeft, zou ik daarom eerder Indische duinen aanraden. 

★★★1/2

woensdag 11 februari 2015

Papegaai vloog over de IJssel - Kader Abdolah

Uitgegeven bij Prometheus
447 blz.




Papegaai vloog over de IJssel is het migratieverhaal van Memet en zijn zieke dochtertje.   Hij komt illegaal het land binnen maar verovert zich toch  een plek in een van de kleine dorpjes aan de IJssel in de buurt van Zwolle, waar hij met nog vier andere buitenlandse families  gehuisvest wordt. Memet houdt van auto’s en van vrouwen, en ze kleuren het boek.  
Parallel met Memet’s individuele lot wordt ook het verhaal van de migratie in Nederland verteld, een proces dat met vallen en opstaan verloopt. Je ziet heel mooi hoe de houding van de doorsnee Nederlandse dorpeling balanceert tussen bang en afwachtend en behulpzaam en joviaal. Bij elke grote schok in de buitenwereld, zoals 9/11 en dichter bij huis de moord op Pim Fortuyn, trillen de dorpen mee.  De maatschappij verhardt,  de politiek spint er garen uit, de media zitten er bovenop. 

Doordat Kader Abdolah ook een migratie-achtergrond heeft,  doet Papegaai vloog over de IJssel je met andere ogen kijken naar de leefwereld van de anderstalige migrant. En dat werkt licht vervreemdend : wie gedraagt zich  uiteindelijk het vreemdst, de inwijkeling of de autochtoon?   Kader Abdolah doet verder ook geen expliciete uitspraken over het succes van het inburgeringsproces. De lezer moet zelf zijn conclusies trekken.  Je kan niet anders dan de verharding constateren en dat stemde mij althans niet vrolijk.  Tegelijkertijd ving ik ook een ander signaal op: terwijl de politiekers om het hardst roepen,  keert de rust in de dorpen na elke mediastorm als vanzelf terug. Uiteindelijk zijn daar vooral de individuele relaties doorslaggevend. Een boeiende roman! 
★★★★